المحصول فی علم الاُصول (کتاب)«المحصول فی علم الاصول»، تقریرات سومین دروه تدریس خارج اصول فقه آیت الله شیخ جعفر سبحانی است. این اثر، در بر گیرنده یک دوره کامل علم اصول فقه بوده که به قلم سید محمود جلالی مازندرانی، در چهار مجلد، به زبان عربی، به رشته تحریر درآمده است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر سیزده مقدمه و هشت مقصد است. به جز مجلد سوم که مقدمه آن به قلم سید محمود جلالی است، سایر مقدمات به قلم شیخ جعفر سبحانی است. ایشان، در این کتاب مباحث اصولی را به شیوه جدید و دسته بندی شده به دور از پیچیدگی عبارت و به اختصار بیان کرده است. ۲ - گزارش محتوا۲.۱ - جزء اولدر این بخش از کتاب، به بحث از مقدمات علم اصول و مبحث اوامر پرداخته شده است. موضوع علم اصول،وضع، استعمالات مجازیه، وضع مرکبات، علائم وضع، حقیقت شرعیه، صحیح و اعم، اشتراک، استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنی و مشتق از مباحث مقدماتی است. مقصد اول کتاب، با بحث از اوامر آغاز میگردد و در آن از ماده امر، صیغه امر، اجزاء، مقدمه واجب، احکام ضد، امر با علم به انتفاء شرط،واجب تخییری و کفایی و مضیق، امر به امر و امر بعد از امر بحث شده است. ۲.۲ - جزء دومدر این جزء، تتمه مقصد اول و مقصد دوم مشتمل بر بحث از نواهی آمده است. در این مقصد، از مفاد نهی، اجتماع امر و نهی و ادله مجوزین و مانعین، آیا نهی از شی ء مقتضی فساد است؟ آیا نهی در معاملات دلالت بر فساد میکند و ثمرات فقهی این مسئله، سخن به میان آمده است. مقصد سوم، در مفاهیم است و در آن، پس از ذکر مقدمات، به بررسی مفهوم شرط، وصف، غایت، حصر، لقب و مفهوم عدد پرداخته شده است. مقصد چهارم، پیرامون عموم و خصوص است و در آن، طی ۱۲ فصل به بررسی صیغه عام، حجیت عام، مخصص، سرایت اجمال مخصص به عام و عدمش، احراز حال موضوع به وسیله اصل عملی، عدم جواز تمسک به عام قبل از فحص،خطابات شفاهی، عام متعقب به ضمیر، تخصیص عام با مفهوم،استثناء پس از جملههای متعدد،تخصیص قرآن مجید با خبر واحد و دوران امر بین تخصیص و نسخ پرداخته شده است. پنجمین مقصد، بحث از مطلق و مقید است و در آن،الفاظ مطلق، آیا مطلق پس از تقیید، مجاز است؟مقدمات حکمت، حمل مطلق بر مقید و متشابه، محکم و متشابه و حروف مقطعه در قرآن بررسی شده است. مباحث الفاظ، با این دو مجلد پایان مییابد و بحث از اصول عملیه و قواعد فقهیه و تعادل و تراجیح در جلد سوم و چهارم ادامه پیدا میکند. ۲.۳ - جزء سوممقصد ششم، در بیان امارات معتبره (شرعی و عقلی) است. احکام قطع، اقسام قطع، قطع موضوعی و مباحث دیگر،امکان تعبد به ظن و وقوع تعبد به ظن و حرمت عمل به آن و مستثنیات آن (ظواهر، قول لغوی، اجماع منقول، شهرت فتوائیه، خبر واحد و...) و حجیت ظن در اصول عقاید، از مباحث این مقصد است. نویسنده، در ضمن بحث از ظواهر، به بحث تحریف کتاب عزیز و نقد و بررسی ادله قائلین به آن پرداخته و دوری قرآن را از هر گونه تحریف، چه به گونه زیاده و چه به گونه نقصان، اثبات نموده است. مقصد هفتم کتاب، در اصول عملیه است. استاد، پس از ذکر مقدماتی، به بحث از برائت و ادله عقلی و نقلی آن (حدیث رفع، حدیث حجب، حدیث سعه، حدیث کل شی ء مطلق، حدیث حلال و حرام و حدیث رکب) پرداخته و به خوبی از عهده برآمده است. سپس بحث از احتیاط و تخییر آغاز میشود و تمام مطالب آن، به طور مشروح، مورد بررسی قرار میگیرد. ۲.۴ - جزء چهارمدر این جزء، تتمه مقصد هفتم با بحث اساسی و طولانی استصحاب شروع میشود و ادله حجیت آن، از اجماع و اخبار و تنبیهات استصحاب ذکر میگردد. بحث و بررسی قاعده ید و قاعده فراغ و تجاوز و قاعده اصاله الصحه فی عمل الغیر و قاعده قرعه و بحث تعادل و تراجیح، در ادامه جلد چهارم آمده است. در بحث از قواعد فقهی، به بررسی ثمرات فقهی آن و توضیح آنها به خوبی پرداخته شده و در بحث تعارض ادله شرعیه، به توضیح اصطلاحات تخصص، ورود، حکومت و تخصیص و اسباب اختلاف و تعارض و اقسام مرجحات خبر (ترجیح به صفات راوی، شهرت عملیه، مخالفت عامه و...) پرداخته شده و گفتار تمام اصولیون مورد بررسی قرار گرفته است. ۳ - وضعیت کتابفهرست هر یک از مجلدات کتاب، در انتهای آنها آمده است. آدرس آیات، روایات و منابع مطالب کتاب، در پاورقی ذکر شده است. ۴ - پانویس۵ - منبعنرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |